Özellikle son 1 yılda Merkez Bankası’nın şikâyetlerine neden olan gıda enflasyonunun sebebinin ne tek başına don ne kuraklık olduğu ortaya çıktı.

TÜİK VERİLERİNE GÖRE

Çünkü sadece 2014’e değil son 10 yıla bakıldığında enflasyon yüzde 122 ve dolar kuru yüzde 88 artmışken gıda fiyatlarının yüzde 167 ile enflasyonu yukarı çeken temel etken olduğu ortaya çıkıyor. Türkiye İstatistik Enstitüsü’nün rakamlarına göre 10 yılda fiyatı en çok artan ürünlerin yaklaşık yüzde 70’ini gıda ürünleri oluşturuyor.

Peki Merkez Bankası’nın faiz kararında da en etkili enflasyonun temel motoru olan gıda fiyatları neden artıyor ve bundan sonra düşebilecek mi? Fiyatlardaki artış nedenlerine bakıldığında bir kerelik kuraklık ve dondan ziyade yapısal bir sorunun oluşmaya başladığı göze çarpıyor. Bu sorunu oluşturan ve fiyatların düşmesini de engelleyen 4 ana neden bulunuyor. 

AĞAÇLARI SÖKTÜLER

Bunlardan ilki limonda kendisini gösteriyor. İktisatçıların Örümcek Ağı Teoremi gerçekleşmiş durumda. Bu teoreme göre üretici fiyatı düşük bulduğu ürünü ertesi yıl ekmez ve bu kez tüm üreticiler aynı refleksi gösterdiği için ürün piyasada bulunamaz ve fiyatı artar.

Ancak bir sonraki yıl da yine tüm üreticiler fiyatı artan ürünü eker ve ertesi yıl fiyat tekrar düşer. İşte bu teorem şimdi limon başta olmak üzere birçok üründe yaşanıyor.

Vatandaşın temel besin kaynaklarından olan patates, soğan ve sarmısakta ise yüzde 400’leri geçen fiyat artışlarının sorumlularından birisi ihracat ise de diğer ve en önemlisi dağıtımın iyice tekelde toplanması oldu.

Saklanması depolarda yapılan patates ürünün yetiştiği dönemde üreticilerden toplanıp birkaç depoda biriktiriliyor. Bu alanda kartel olan tüccar daha sonra istediği fiyattan satış yapıyor.

Hükümetin vergi gelirlerini düşürmemek için dizel yakıt ile benzin arasındaki ÖTV farkını kapatması ile 10 yılda mazot fiyatı yüzde 103 artınca üretici de bunu fiyata yansıttı. Aynı dönemde benzinin fiyatı yüzde 83 arttı.

TEKEL OLUŞUYOR 

Sebze-meyvede bu kârı gören şirketlerin üretime girmesi ise fiyatların artışında önemli bir rol oynadı. Özellikle tekstilcilerin Antalya ve benzeri meyve-sebze üretim alanlarına girişi daha önce olmayan üretim tekelini oluşturmaya başladı.

Geçmişten bu yana şikâyet edilen üreteciden tüketiciye gidene kadar aradaki işlevi sağlayan aracı marketlerin tekel konumu da gıda fiyatlarının artışına son ivmeyi verdi. 1995 yılından bu yana 600 bin bakkalın ve yaklaşık 200 bin kasap ile manavın kapanıp yerine sadece 17 bin marketin açılması bu alanda bir rekabet eksikliği yarattı. 

SON 5 YILIN REKORTMENİ SAĞLIK

Sağlık harcamaları 3 yılda yüzde 150’nin üzerinde artış kaydetti. Sosyal güvenlik kuruluşlarına bağlı hastaların belirli bir tutar ödeyerek özel hastaneleri kullanmalarının ardından özel hastane sayısının hızla artmasıyla, sağlık harcamalarıyla düşmesi beklenirken aksine rekor yükseliş kaydetti. Ultrason, röntgen, doğum ücretlerinin yanı sıra diş dolgu ve çekim ücreti de cebimizi deldi. 

5 YILDA RÖNTGEN YÜZDE 292 ARTTI 

5 yıllık fiyat Ürün artışı (%)
Cep telefonu 425 
Ultrason ücreti 339 
Röntgen ücreti 292 
Tahlil ücretleri 277 
Bulaşık, temizlik 265 
Tek masa 237 
Kuru kayısı 232 
Fındık içi 232 
Şoför eğitim kurs ücreti 222 
MR ücreti 214 
Diş dolgu ücreti 186
PTT koli gönderme 183 
Tek sandalye 172 

LOKANTA VE OTEL DE GIDA ETKİSİNDE

TÜİK rakamlarına göre 10 yılda enflasyon yüzde 122 artarken alkollü içeceklerdeki artış vergideki yükselmenin etkisiyle yüzde 244 oldu. Vergide bir değişiklik olmamasına rağmen yüzde 162 ile gıda ve alkolsüz içecekler önemli artış kaydederken gıdadaki artışın etkisiyle otel ve lokantalardaki fiyat yükselişi de yüzde 180’i geçti.

HAYAT TARZI DEĞİŞİNCE FİYATLARI DA DÜŞTÜ  

10 yıllık fiyat hareketleri aynı zamanda toplum davranışlarının da nasıl değiştiğini gözler önüne seriyor. Toplumun talebinin kesildiği DVD oynatıcı, fotoğraf makinesi gibi ürünlerin fiyatı ya düştü veya yükselmedi. İklimdeki yumuşamaya bağlı olarak kazak, kaban, çorap, örgü yünü fiyatları yerinde saydı.

Diğer yandan çocukların bigisayar oyunlarını tercih etmeleri bisiklet satışlarını vurunca bisiklet fiyatları da artmadı. Artık misafir ağırlamak evlerden kafelere kaydığı için sehpa alınmıyor, kanapeler yerine tek kişinin kullanacağı mobilyalar tercih ediliyor.

10 YILDA DÜŞENLER 

Ürün - 10 yıllık fiyat artışı (%)
DVD oynatıcı -41 
Tuvalet kâğıdı -39 
Fotoğraf makinesi -33 
Ayakkabı tamiri -21 
Sehpa -12 
Kanepe 7 
Magazinler ve dergiler 12 
Bisiklet 12 
Kazak 15 
Örgü yünü 18 
Fırınlı ocaklar 21 
Çorap (çocuk için) 23 
Bulaşık makinesi 25 
Kaban 34 
Elektrikli süpürge 34 
Çorap 34 
Kravat 49 
Soba 52
Çamaşır makinesi 52 
Pencere (pvc) 53

BİR KAT HALDE, BİR KAT MARKETTE ARTIYOR

Fiyat artışının önemli nedenlerinden olan ürünün tarladan çıktıktan sonra market rafına gelinceye kadar olan fiyat farklılıklarını Ziraat Odaları Birliği ortaya koyuyor.

Öyle ki üretici ile market fiyat farkı yüzde 413’e kadar çıkıyor. Yani 4’e katlanabiliyor. Odanın yayımladığı mart ayı rakamlarına göre fiyat farkı yaş sebze ve meyve içinde maydanozda yüzde 413.73, kurutulmuş incirde yüzde 516.36, oldu. 

Kaynak: Habertürk / Rahim Ak